Upiór w Krakowie. Z Łukaszem Kozakiem rozmawia Aleksandra Klęczar

Historyczno-antropologiczne studium, które czyta się jak trzymającą w napięciu powieść. Dysputy paryskich uczonych o polskich wampirach, Mickiewicz wychodzący z grobu, picie trupiej krwi w czasie zarazy i zupełnie nowe spojrzenie na ludowe wierzenia. Bogactwo nieznanych dotąd materiałów źródłowych odsłania zapomnianą i odrzuconą historię życia, śmierci i czegoś pomiędzy nimi – wiarę trwającą w Polsce przynajmniej przez pół tysiąclecia, aż do schyłku XX wieku. Książka bogato ilustrowana obrazami jednej z najważniejszych polskich malarek współczesnych, Aleksandry Waliszewskiej. 

Upiór. Historia naturalna Łukasza Kozaka, to praca bezprecedensowa. Trudno zrozumieć polską kulturę – w tym jej najważniejsze dzieła literackie, wymieniając choćby Mickiewicza czy Leśmiana – nie znając wierzeń ludowych. Upiory, wieszczy, strzygi i strzygonie – czyli „polskie wampiry” są najważniejszym ich elementem. Zjawiska spychane często na peryferia „zabobonu” i uznawane za element niepoważny lub niepożądany, doczekały się wreszcie szerokiego opracowania. 

Upiór otwiera całkowicie nowy rozdział w postrzeganiu tej części polskiej kultury i historii, która była albo marginalizowana, albo – odcięta od źródeł – ulegała deformacji będąc zepchniętą do pojęć „ludowej demonologii” czy „mitologii niższej”. Autor przeprowadził szeroką kwerendę w zignorowanych dotąd źródłach – od uczonych rozpraw z czasów nowożytnych, przez dokumenty sądowe, traktaty teologiczne, barokową poezję i oświeceniową publicystykę, a wreszcie materiały etnograficzne i doniesienia prasowe sięgające XX w., które pokazują, jak trwała była wiara w upiory na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej. Materiały obejmują również teksty łacińskie, francuskie, ukraińskie, kaszubskie, niemieckie i hebrajskie – przełożone i zebrane w źródłowym aneksie do książki. Upiór powstał na podstawie ponad stu historycznych i etnograficznych przekazów. Ten obszerny wybór stanowi doskonały punkt wyjścia do dalszych badań, interpretacji i twórczych inspiracji. 

Łukasz Kozak – mediewista, ekspert od nowych technologii i mediów. Studiował na Uniwersytecie Warszawskim w ramach Kolegium Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych (na kierunkach historia, muzykologia, historia sztuki). Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę naukową i dydaktyczną w Instytucie Historycznym UW, a następnie został redaktorem czasopism naukowych w Bibliotece Narodowej. Od 2011 roku aktywnie zaangażowany w polskie i międzynarodowe projekty digitalizacyjne. Potencjał działań na rzecz powszechnego dostępu do zbiorów kultury zaprezentował w ramach TEDxWarsaw 2014. Zaangażowany w działania biblioteki cyfrowej Polona, zarówno przy pracach badawczo- rozwojowych, jak i promocyjnych (nominacja do nagrody Gwarancje Kultury 2015). Twórca inicjatyw i projektów cyfrowych o znaczącym zasięgu międzynarodowym (np. Discarding Images). Od 2015 roku współprowadzi pierwszą mediewistyczną audycję radiową w Programie Drugim Polskiego Radia. Od 2017 roku kurator działu digitalizacji międzynarodowej konferencji Digital Cultures, od tego samego roku kurator cyklu muzyki dawnej na festiwalu Nowe Epifanie. Autor prac naukowych i popularyzatorskich na temat nieoczywistych aspektów dawnej kultury.