PROGRAM:
Poniedziałek, 24 lutego, godzina 11:00
Powitanie: Dyrektorzy Festiwalu Hans Ruprecht [Szwajcaria] i Ulrich Schreiber [Niemcy], Szymon Kloska z kbf i Conrad Festival
Przemówienie inauguracyjne Marko Martina [Niemcy] na temat komunikacji między Europą Zachodnią i Wschodnią w czasach wojny.
Twierdzenie Czesława Miłosza o różnicy między intelektualistami ze Wschodu i Zachodu służy pisarzowi Marko Martinowi jako punkt wyjścia do zagłębienia się w pytanie, dlaczego pewne sygnały ostrzegawcze ze wschodu kontynentu były ignorowane. Zamiast jednak forsować kulturowo pesymistyczną i fatalistyczną filozofię, Martin rzuca światło na sieć bystrych umysłów – od Miłosza i Václava Havla po Serhija Żadana – dla których kruchość i pęknięcie demokracji nie stanowią wyjątku, lecz regułę. Dziś te wschodnioeuropejskie doświadczenia są absolutnie niezbędne w przeciwdziałaniu autorytarnym pokusom, które szerzą się obecnie nawet na Zachodzie.
Moderacja: Olaf Kühl
Język: angielski, polski
Poniedziałek, 24 lutego, godzina 15:00 - Czytanie z okazji 3. rocznicy wybuchu wojny
Ukraińscy autorzy Jurij Andruchowycz, Andriej Kurkow i Francesca Melandri przeczytają teksty poetów, którzy zginęli w czasie wojny, takich jak Wołodymyr Wakulenko, Maksym Krywcow i Wiktoria Amelina.
Festiwal wspiera finansowo inicjatywę ukraińskiego poety Ilji Kaminskiego i pozostałych osób, którzy założyli organizację pozarządową Poems not Bombs w Odessie. Zakładając w 2023 r. Poetry Studio w Odessie, postawili sobie za cel pobudzanie ciekawości i kreatywności dzieci poprzez organizowanie warsztatów pisarskich i sesji czytania poezji. Strona internetowa: www.poemsnotbombs.org
Moderacja: Ulrich Schreiber
Język: ukraiński, polski, angielski.
Poniedziałek, 24 lutego, godzina 16:30 - Andriej Kurkow [Ukraina]: Teksty na wojnie
W lutym 2022 r. rozpoczyna się rosyjska agresja przeciwko Ukrainie. Trzy lata później ludzie w tym kraju nadal są atakowani i cierpią na skutek niewyobrażalnych zbrodni i strat. Jak sobie radzić i kontynuować walkę, skoro wszystko się zmieniło, a końca wojny nie widać? Dziennikarskie teksty, notatki i zapiski Andrieja Kurkowa pokazują, jak wygląda wojna, która staje się coraz bardziej zintegrowana z codziennym życiem ludzi.
Moderacja: Olaf Kühl
Języki: angielski, polski
Poniedziałek, 24 lutego, godzina 18:00 - Andrzej Stasiuk [Polska] i Jurij Andruchowycz [Ukraina]:
Dwadzieścia lat temu Jurij Andruchowycz i Andrzej Stasiuk opublikowali dwa eseje o Europie Środkowej, podwójny literacki portret krajobrazu, który wspólnie przemierzyli. Podróżując pieszo i samochodem między Beskidami a Bukowiną, przez terytorium Polski, Słowacji, Czech, Węgier, Rumunii i Ukrainy – jako etnografowie, czytelnicy map, reporterzy i poeci jednocześnie – stworzyli nowy teren: literacką Europę Środkową. Podczas gdy Andruchowycz odkrywa fragmenty zatopionego świata w ruinach dawnej Galicji i opowiada „sagę rodzinną”, Stasiuk jawi się jako geodeta opętany percepcją i obdarzony magicznym okiem. Co pozostało po dwóch dekadach z odkrycia tej Europy?
Moderacja: Ziemowit Szczerek
Języki: angielski, polski
Poniedziałek, 24 lutego, godzina 19:30 - Francesca Melandri [Włochy]: „Cold Feet”
Co oznacza wojna? Co się dzieje, jeśli walczysz po złej stronie? Francesca Melandri opowiada historię swojego ojca – i oddaje głos całemu milczącemu pokoleniu. Zimą 1942/43 roku włoscy żołnierze uciekali przed Armią Czerwoną w butach z tekturowymi podeszwami. Tysiące z nich zamarzło na śmierć. Dopiero gdy na początku 2022 r. obrazy wojny w Ukrainie stały się wszechobecne, okazało się, że to właśnie Ukraina była miejscem, w którym przebywał jej ojciec. Czego tak naprawdę tam doświadczył, dlaczego w ogóle tam był?
„Francesca Melandri po mistrzowsku przeplata ludzkie losy z wielką historią Europy”. – Andriej Kurkow
Moderacja: Andriej Kurkow
Języki: angielski, polski
Poniedziałek, 24 lutego, godzina 21:00 - Judith Hermann [Niemcy]: Frankfurckie Wykłady Poetyckie i „Letni dom, później”
We Frankfurckich Wykładach Poetyckich Judith Hermann opowiada o swoim dzieciństwie w niekonwencjonalnych okolicznościach, podzielonym Berlinie, więzach rodzinnych i powinowactwach z wyboru, długim i szczęśliwym lecie nad morzem. Zastanawia się nad konstrukcją narracji i kwestionuje wiarygodność pamięci. Przeczyta opowiadanie „Czerwone korale” z książki „Letni dom, później”, od której zaczął się jej sukces.
Moderacja: Hans Ruprecht
Języki: niemiecki, polski
Wtorek, 25 lutego, godzina 15:00 - Margot Vanderstraeten [Belgia]: „Masel Tov” i „Minjan”
Od sześciu lat studentka Margot towarzyszy dzieciom ortodoksyjnej żydowskiej rodziny Schneiderów: udziela im korepetycji i uczy jazdy na rowerze, pociesza w kryzysowych sytuacjach i zawsze wysłucha ich z życzliwością. Dzięki bliskim kontaktom z córką Elzirą i synem Jakovem, Margot zyskuje coraz głębszy wgląd w zamknięty świat, którego surowe przykazania i wielowiekowe tradycje fascynują ją i jednocześnie odstręczają. Nawet gdy dzieci opuszczają dom, ona pozostaje głęboko przywiązana do rodziny.
W „Minjan” Margot Vanderstraeten opowiada o spotkaniach, które odbyła w ortodoksyjnej społeczności żydowskiej po publikacji swojej książki „Mazzel Tov”. Pojawiają się kucharz Mosje z Hoffy’s w Antwerpii, fotograf Dan, Esther, dziwaczna, chasydzka matka, która broni konieczności tabu i kłóci się z Margot o ultraortodoksyjne wychowanie i szkolnictwo.
Moderacja: Olga Szmidt
Języki: angielski, polski
Wtorek, 25 lutego, godzina 16:30 - Jeroen Theunissen [Belgia]: „I, Cartographer”
W 2017 r. autor wyruszył na sześciomiesięczną wędrówkę z południowo-zachodniej Irlandii do Bosforu. Podąża śladami Brytyjczyka Patricka Leigh Fermora, który w 1933 r. przemierzył pieszo Europę z Holandii do Konstantynopola. Europa, po której wędruje Theunissen, zmaga się z wieloma problemami: zmianami klimatycznymi, nacjonalizmem i kryzysem uchodźczym. „I, Cartographer” to wiele książek w jednej: relacja z długiej podróży i próba zrozumienia naszego świata. W „I, Cartographer” Jeroen Theunissen rysuje osobistą mapę Europy.
Moderacja: Wolfgang Martin Roth
Języki: angielski, polski
Wtorek, 25 lutego, godzina 18:00 - Adam Michnik [Polska], Marcus Welsch [Niemcy], Marko Martin [Niemcy]: O europejskich stosunkach Wschód-Zachód
Adam Michnik, Marcus Welsch i Marko Martin dyskutują o europejskich stosunkach Wschód-Zachód i jak rozwijały się one historycznie, zwłaszcza po Karcie 77 i Solidarności w 1980 r., oraz o tym, jak widzą teraźniejszość i przyszłość tych stosunków w świetle wstrząsów politycznych od czasu okupacji Krymu, ataku Rosji na Ukrainie w lutym 2022 r. i po 7 października 2023 r.
Moderacja: Olaf Kühl
Języki: angielski, polski
Wtorek, 25 lutego, godzina 19:30 - Robert Menasse [Austria]: O Europie
Robert Menasse wyjaśnia i broni idei europejskiej, ale także wzywa nas do krytyki i przezwyciężenia systemowych sprzeczności Unii. Alternatywa, przed którą stoimy, nie jest skomplikowana: albo odniesiemy sukces w tym, co historycznie wyjątkowe, a mianowicie w budowie postnarodowej demokracji, albo grozi nam powrót do Europy państw narodowych. W wielu państwach członkowskich politycy, którzy nie chcą już wyciągać wniosków z doświadczeń założycieli UE, podsycają nowy nacjonalizm. Dziś Europa ponownie znajduje się na rozdrożu. Jak będzie wyglądał świat jutra?
Moderacja: Wolfgang Martin Roth
Języki: angielski, polski
Wtorek, 25 lutego, godzina 21:00 - Andrzej Stasiuk [Polska]: „Przewóz”
Czerwiec 1941 r., kilka dni przed inwazją Wehrmachtu na Związek Radziecki. Wielu ludzi ucieka do Rosji. Wydarzenia biorą początek w sennym, nocnym krajobrazie rzeki, który wydaje się dziwny i złowieszczy, od kiedy przetaczają się po nim motocykle, ciężarówki i czołgi, a niemieckie słowa brzęczą w powietrzu. Pod koniec życia ojciec narratora wrócił do rodzinnej wioski, ale nie pamięta już, że spędził tu dzieciństwo.
Moderacja: Michał Koza
Język: polski
Środa, 26 lutego, godzina 15:00 - Urszula Honek [Polska]: „Białe noce”
Rozmowa z Urszulą Honek poświęcona będzie jej debiutowi prozatorskiemu „Białe noce” (2022). W trzynastu opowiadaniach, spiętych tematyczną klamrą, wielokrotnie nagradzana poetka stworzyła tętniący życiem poetycki portret ludzi w sennej wiosce na skraju Beskidów. Pytanie, skąd autorka bierze siły na spokojną kontemplację w obliczu burzliwych wydarzeń na świecie, będzie jednym z tematów wieczoru.
Moderacja: Olaf Kühl
Język: polski
Środa, 26 lutego, godzina 16:30 - Radu Vancu [Rumunia]: „Kadisz”
Zbiór poezji Radu Vancu „Kadisz” oparty jest na prawdziwej i szokującej historii: młody poeta Rádnoti Miklos został zabity przez nazistów i wrzucony do masowego grobu. Po zakończeniu wojny jego żona Fanni Gyarmati ratuje jego zwłoki z masowego grobu i znajduje w kieszeni na piersi pamiętnik z jego ostatnimi wierszami. Jest przesiąknięty jego gnijącym ciałem. Ratuje wiersze, dosłownie wydobywając je z grobu. „Kadisz” to długi poemat o pamięci, o śmierci i życiu.
Moderacja: Jakub Kornhauser
Język: rumuński, polski
Środa, 26 lutego, godzina 18:00 - Sofia Andruchowycz [Ukraina]: „Amadoka”
W swojej trylogii „Amadoka” autorka opisuje wydarzenia z przeszłości od lat dwudziestych XX w. do dnia dzisiejszego, splatając je w historię rodziny ukraińskiej. Tytuł trylogii „Amadoka” odnosi się do największego jeziora w Europie, które podobno istniało na terytorium Ukrainy w średniowieczu. W „Historii Sofii”, ostatnim tomie, Andruchowycz łączy wszystkie wątki trylogii i pokazuje, że możemy zrozumieć teraźniejszość Ukrainy tylko wtedy, gdy znamy jej historię.
Moderacja: Katarzyna Trzeciak
Języki: angielski, polski
Środa, 26 lutego, godzina 20:00 Noc poezji - Tomas Venclova [Litwa], Kristiina Ehin [Estonia], Urszula Honek [Polska]
Tomas Venclova (*1937 w Memel, Litwa) jest litewskim poetą, pisarzem i tłumaczem, członkiem-założycielem Litewskiej Grupy Helsińskiej. Po nauczaniu w USA i Europie obecnie znów mieszka w Wilnie. Odczyta swoje wiersze w języku litewskim.
Kristiina Ehin (*1977, Estonia) jest poetką, tłumaczką, piosenkarką i autorką tekstów. Reprezentowała Estonię na poetyckim festiwalu w ramach Letnich Igrzysk Olimpijskich 2012 w Londynie. W latach 2015-2016 Ehin była profesorem sztuk wyzwolonych na Uniwersytecie w Tartu.
Urszula Honek (*1987, Polska) Młoda, wielokrotnie nagradzana poetka opublikowała w 2022 r. tom opowiadań „Białe noce”.
Moderacja: Olaf Kühl
Język: litewski, estoński, angielski, polski
Czwartek, 27 lutego, godzina 15:00 - Klementyna Suchanow [Polska]: O wolności i wojnie
Rosja nie tylko zasypuje Ukrainę morderczymi atakami. Prowadzi podstępną, hybrydową wojnę przeciwko całemu demokratycznemu Zachodowi. Pełny zakres tej wojny jest dopiero stopniowo rozpoznawany. Klementyna Suchanow jest biografką Gombrowicza, znawczynią Ameryki Łacińskiej, a w swojej książce „To jest wojna” odkrywa zaskakujące powiązania między arcykatolickimi sektami a rosyjskimi agentami w Polsce. Jakie perspektywy ma walka z infiltracją i kto powinien ją prowadzić? Czy wolność i demokracja są nadal skutecznymi siłami przeciwko autorytarnym ruchom, które zyskują na sile na całym świecie?
Moderacja: Olaf Kühl
Język: polski
Środa, 26 lutego, godzina 16:30 - Santiago Roncagliolo [Peru/Hiszpania]: „Rok, w którym narodził się diabeł”
Wicekrólestwo Peru, 1623 r., w mieście przestępstw i korupcji, nękanym przez złe znaki i zmienne wiatry, Alonso Morales, nowicjusz Świętego Oficjum, jest świadkiem nadejścia zła i odkrywa, jak trudno jest odróżnić zło od dobra. W swojej powieści Santiago Roncagliolo ożywia mroczną epokę pełną intryg, duchów, przesądów i bałwochwalstwa.
Moderacja: Pieter van Os
Języki: hiszpański, polski
Środa, 26 lutego, godzina 18:00 - Anna Weidenholzer [Austria]: „Hier treibt mein Kartoffelherz”
Druga powieść Anny Weidenholzer „Der Winter tut den Fischen gut” [„Zima jest dobra dla ryb”] była nominowana do Nagrody Targów Książki w Lispku. W swoim nowym zbiorze opowiadań „Hier treibt mein Kartoffelherz” [„Tu dryfuje moje ziemniaczane serce”] w mistrzowski sposób kreśli obraz nobliwej społeczności, której pewniki codziennego życia zaczynają się stopniowo wymykać, a która zaczyna odnajdywać się w małych absurdalnych chwilach pełnych humoru i poezji.
Moderacja: Hans Ruprecht
Języki: polski, niemiecki
Środa, 26 lutego, godzina 19:30 - Mina Hava [Szwajcaria]: „Für Seka”
„Für Seka” [„Dla Seki”] to debiutancka powieść Miny Havy, wydana w 2023 r. (Suhrkamp). Młoda autorka zgłębia historię swojej bośniackiej rodziny i czerpie z własnych badań nad życiem ludzi w diasporze i ich odbiorem za granicą. Gazeta Neue Zürcher Zeitung pisze: „To, co jest prawdziwe w debiutanckiej powieści Miny Havy, to gorączkowy impas strachu. … Ktoś, kto pisze w ten sposób, może pisać o wszystkim”.
Moderacja: Hans Ruprecht
Języki: niemiecki, polski
Środa, 26 lutego, godzina 21:00 - Mariann Bühler [Szwajcaria]: „Verschiebung im Gestein“
W swojej debiutanckiej powieści „Verschiebung im Gestein” [„Przesunięcia w skale”] szwajcarska autorka opowiada historię trzech postaci, które nic o sobie nie wiedzą, ale których losy stopniowo się ze sobą splatają. W gęstym językowo debiucie Mariann Bühler obserwuje, jak zachodzą zmiany, które nigdy nie były zamierzone, a czasem przenoszą nawet góry.
Moderacja: Hans Ruprecht
Języki: niemiecki, polski
Środa, 26 lutego, godzina 16:30 - Pieter van Os [Holandia] „Już nie chcę być człowiekiem”
Polscy katolicy myśleli, że jest jedną z nich. Zagorzała nazistowska rodzina przyjęła ją jak własną córkę. Zakochała się w niemieckim inżynierze, który budował samoloty dla Luftwaffe. Nikt jednak nie wiedział, że Mala Rivka Kizel urodziła się w 1926 r. w Warszawie w dużej rodzinie polskich ortodoksyjnych Żydów. Łut szczęścia i wyjątkowy talent do kamuflażu sprawiły, że jako jedyna ze swojej rodziny przeżyła II wojnę światową. Historia Mali opowiada o tożsamości, jej znaczeniu w przeszłości i obecnie.
Moderacja: Wolfgang Martin Roth
Języki: angielski, polski
Środa, 26 lutego, godzina 18:00 - Jakub Małecki [Polska]: „Dygot”
Wielu autorów polskiego średniego pokolenia wciąż zmaga się z traumą wojny światowej oraz sowieckiej i niemieckiej okupacji. Jakub Małecki jest jednym z nich. W swojej powieści „Dygot” również opowiada o międzypokoleniowych ranach i przeplata je elementami realizmu magicznego, umiejętnie obracając się wokół rodzinnej tajemnicy. Co sprawia, że ten autor jest tak popularny wśród młodszych czytelników? Czy jest to jego kunszt narracyjny, podprogowa aktualność tematyki historycznej, czy może fascynacja historiami rodzinnymi?
Moderacja: Łukasz Wojtusik
Język: polski
Środa, 26 lutego, godzina 19:30 - Paavo Matsin [Estonia]: „Gogolowe disco”
Europa w niedalekiej przyszłości: nowo powstałe rosyjskie imperium carskie siłą zaanektowało cały region bałtycki, wymazując przy okazji wszelkie ślady estońskiej kultury. Viljandi, niegdyś spokojne miasteczko w sercu Estonii, stało się miejscem spotkań cyganerii i ludzi przegranych, którzy próbują uciec przed nowym imperium.
Pewnego ranka mistrz złodziei Konstantin Opiatowicz okrada mężczyznę w tramwaju, który okazuje się być wielkim rosyjskim klasykiem literatury Mikołajem Gogolem. Po prostu wrócił z martwych po 170 latach. Wraz z bandą podejrzanych, ale czarujących złodziejaszków, Opiatowicz próbuje wykorzystać przybysza do własnych celów – jednakże ten odmawia przyjęcia planu porywaczy i rozpętuje upiorny korowód, który pogrąża całe Viljandi w chaosie.
W „Gogol’s Disco” kultowy autor Paavo Matsin celuje nie tylko w strach Estończyków przed ich potężnym sąsiadem, ale także w ich rozdarty związek między kulturą Wschodu i Zachodu. Dzięki anarchicznemu humorowi i licznym odniesieniom do popkultury ery Beatlesów udaje mu się wyczarować atmosferę, w której ten strach staje się namacalny, a jednocześnie sprowadzony do absurdu.
Moderacja: Łukasz Wojtusik
Języki: estoński, angielski, polski
Środa, 26 lutego, godzina 21:00 - Wezwanie Międzynarodowego Festiwalu Literackiego Odessa do ogólnoświatowego odczytywania tekstów uwięzionego algierskiego pisarza Boualema Sansala w dniu 6 kwietnia 2025 r.
Algierski pisarz Boualem Sansal został aresztowany na lotnisku w Algierze 16 listopada 2024 r. podczas powrotu z Francji. Od tego czasu nie podano oficjalnych powodów aresztowania ani żadnych zarzutów przeciwko niemu. Kontrolowane przez państwo algierskie media zarzucają mu jego stosunek do wydarzeń politycznych i religijnych w Algierii oraz wypowiedzi na tematy geopolityczne, takie jak zachodnia granica kraju z Marokiem i konflikt w Saharze Zachodniej. 75-letni autor, który otrzymał między innymi Nagrodę Pokojową Księgarzy Niemieckich w 2011 r., Grand Prix du Roman Académie Française w 2015 r. oraz Prix Méditerranée w 2021 r. za powieść „Abraham ou La cinquième Alliance”, może zostać skazany na kilka lat więzienia. Jego najnowsza powieść „Vivre: Le compte à rebours” (2024) opowiada o aspektach historii Algierii na tle globalnej dystopii. Sansal zadebiutował powieścią „Le serment des barbares” (1999), która została doceniona przez lokalną prasę za zabawne użycie języka francuskiego.
Pomimo zwolnienia ze służby cywilnej w 2003 r. i związanej z tym stałej obserwacji, autor zamieszkał z rodziną w Boumerdès niedaleko Algieru. Publikował bez ochrony pseudonimu i wielokrotnie interweniował w bieżących debatach politycznych. Krytykował algierski rząd i ostrzegał przed niebezpieczeństwami islamizmu, ale pozostał w Algierii, mimo że jego książki były zakazywane, a wielu jego kolegów już dawno wyemigrowało do Europy.
Aby podkreślić międzynarodową solidarność z autorem i żądanie jego natychmiastowego uwolnienia, Międzynarodowy Festiwal Literacki Odessa i sygnatariusze wzywają do czytania jego tekstów na całym świecie. Celem jest czytanie tekstów Boualema w miejscach publicznych, w środkach transportu, w parkach, ale także w szkołach, na uniwersytetach i w teatrach. Uczestnicy ogólnoświatowej akcji mogą swobodnie wybierać teksty do czytania. Sugerujemy wybrać powieści lub artykuły Boualema Sansala, w których zabiera głos w debatach publicznych.